Loạn ký hiệu ngôn ngữ cho người câm điếc

“Không chỉ các vùng miền Nam, Trung, Bắc mà ngay cả ký hiệu ngôn ngữ dành cho trẻ câm điếc trong cùng TP.HCM cũng khác nhau. Điều này ai cũng biết, cũng thấy nhưng đến nay vẫn chưa thể thống nhất được” - bà Trần Thị Nhiễu, chuyên viên phụ trách các dự án thuộc Hội Bảo trợ người khuyết tật và trẻ mồ côi TP.HCM, nhìn nhận.

Mỗi trường dạy một kiểu

Tại Trường Chuyên biệt khiếm thính Hy Vọng (Bình Thạnh, TP.HCM), ký hiệu cụm từ thêm vào cho đầy đủ được một em học sinh diễn tả theo từng chữ thêm, vào, cho, đầy đủ. Để diễn tả từ thêm, lòng bàn tay trái em để ngửa trước bụng, lòng bàn tay phải đập đập lên. Chữ vào thì lòng bàn tay trái cũng để ngửa trước bụng, ngón trỏ tay phải hướng vào trong. Lòng bàn tay trái cũng để ngửa trước bụng, lòng tay phải để ngửa đưa về phía trước là chữ cho. Còn đầy đủ thì các ngón tay phải bụm lại, riêng ngón tay trỏ giơ cao nhưng cong lại, tượng trưng cho chữ đ.

Riêng cụm từ ngộ độc thực phẩm, em cũng diễn tả ký hiệu từng chữ. Diễn tả từ ngộ, em hơi chụm bàn tay trái và bàn tay phải lại, để trước bụng rồi xoay xoay. Còn từ độc thì chụm bàn tay phải lại, ngón giữa hơi nhô và đặt lên cằm. Hai chữ thực phẩm được em diễn tả bằng ký hiệu chữ t và p.

Trong khi đó, cụm từ thêm vào cho đầy đủ được một học sinh Trường Chuyên biệt khiếm thính Anh Minh (Bình Thạnh) diễn tả khác ở chữ vào và cho. Riêng cụm từ ngộ độc thực phẩm thì không diễn tả riêng từng chữ mà thực hiện cùng lúc ba động tác. Em đưa hai bàn tay ra trước, các đầu ngón tay chụm lại, tượng trưng chén cơm. Tiếp theo, một tay em đặt ngửa trước ngực, tay còn lại đưa vào miệng như đang ăn cơm. Sau đó em đặt ngón tay trỏ lên môi, hàm ý cho biết bị ngộ độc sau khi ăn cơm.

Ký hiệu ngôn ngữ không thống nhất

Sau khi nghe chúng tôi thuật lại những ký hiệu ngôn ngữ của cụm từ thêm vào cho đầy đủ và ngộ độc được học sinh hai trường nói trên diễn tả, cô Trần Thị Ngời, Hiệu trưởng Trường Khuyết tật thính giác Hy Vọng 1 (quận 1, TP.HCM), nói: “Ký hiệu ngôn ngữ trường tôi cũng khác”.

 
Học sinh Trường Chuyên biệt khiếm thính Hy Vọng diễn tả ký hiệu từ “vào”...

 
... Khác với ký hiệu ngôn ngữ của  học sinh Trường Chuyên biệt khiếm thính Anh Minh.

 
Từ “độc” trong cụm từ “ngộ độc thực phẩm” được học sinh Trường Chuyên biệt khiếm thính Hy Vọng diễn tả...


... Không giống với học sinh Trường Chuyên biệt khiếm thính Anh Minh. Ảnh: TRẦN NGỌC 

“Trước giải phóng, miền Nam có trường dạy trẻ câm điếc ở Lái Thiêu (Bình Dương) và tôi là giáo viên của trường này. Đến năm 1985, tôi mở trường dạy trẻ câm điếc đầu tiên ở TP.HCM và phổ biến những ký hiệu ngôn ngữ cho giáo viên. Sau đó TP.HCM mở thêm nhiều trường dành cho trẻ câm điếc, đón nhận sự hỗ trợ của những tổ chức ngoài nước. Các trường cóp nhặt ký hiệu ngôn ngữ của họ rồi áp dụng. Tình trạng này kéo dài nên hiện nay nhiều ký hiệu ngôn ngữ cho trẻ câm điếc không thống nhất nhau” - cô Ngời nói.

Theo cô Ngời, một giáo viên dạy trẻ câm điếc trường này khi qua trường khác phải được tập huấn lại ký hiệu ngôn ngữ mới có thể tiếp tục đứng lớp. Các em câm điếc của các vùng, miền muốn giao lưu và hiểu nhau phải tốn khá nhiều thời gian.

Nhiều hội thảo nhằm đưa ra một ký hiệu ngôn ngữ thống nhất để dạy các em câm điếc đã được tổ chức nhưng vẫn chưa thành công. Trong đó có nguyên nhân do thói quen của từng vùng, miền. “Ví dụ, ký hiệu ngôn ngữ từ chào. Các đại biểu không đồng tình ký hiệu “giơ tay” của Hà Nội hoặc “giở nón” của Hải Phòng mà lại đồng thuận ký hiệu “khoanh tay cúi đầu” của TP.HCM và thống nhất lấy làm ký hiệu chung để sử dụng khi giảng dạy. Thế nhưng trong thực tế, do thói quen nên các vùng vẫn sử dụng ký hiệu của mình, ít dùng ký hiệu chung” - cô Ngời nói rõ.

Gắn bó nhiều năm với trẻ em khuyết tật, trong đó có cả trẻ câm điếc, bà Trần Thị Nhiễu cho biết ngoài những ký hiệu từ ngữ trừu tượng khác nhau như nói ở phần trên, những ký hiệu từ ngữ cụ thể của con người cũng khác nhau. Nói đến đàn ông, có em diễn tả hai ngón tay đặt dưới cổ áo ám chỉ chiếc cà vạt. Cũng có em đặt hai ngón tay trỏ trên miệng, hàm ý nói bộ râu. Nói đến phụ nữ, có em đặt hai ngón tay lên lỗ tai hàm ý đeo bông tai. Cũng có em xoa xoa đôi môi, ám chỉ đang tô son.

Theo bà Nhiễu, các em bị câm điếc đã là một thiệt thòi, lại không được hướng dẫn chung một giáo trình ký hiệu ngôn ngữ để dễ dàng giao tiếp, dễ dàng nắm bắt những kiến thức mới mẻ là thiệt thòi thứ hai. “Do vậy, cho dù khó khăn cũng phải xây dựng được giáo trình hướng dẫn ký hiệu ngôn ngữ chung cho trẻ câm điếc để các em dễ hòa nhập cộng đồng” - bà Nhiễu nêu quan điểm.

TRẦN NGỌC

Ngay cả tôi, mặc dù là giáo viên câm điếc đã lâu nhưng cũng không hiểu hết nội dung diễn đạt của cô “thông dịch viên” ngôn ngữ câm điếc trong chương trình thời sự của kênh VTV.

Một khi không hiểu nội dung diễn đạt thì các em câm điếc sẽ rất khó tiếp cận những vấn đề xã hội. Vì vậy đã có những trường hợp đáng tiếc liên quan đến trẻ câm điếc vi phạm pháp luật. Cách đây không lâu, một phóng viên gọi điện thoại nói với tôi rằng người “thông dịch viên” do hiểu không đúng ký hiệu ngôn ngữ của một trẻ câm điếc nên em này đã bị tòa buộc tội nặng hơn. Riêng tôi, không ít lần phải mang theo nhiều giấy, bút vào tòa khi làm “thông dịch viên” cho trẻ câm điếc để vẽ hình minh họa trong trường hợp cần thiết.

TRẦN THỊ NGỜI, Hiệu trưởng Trường Khuyết tật thính giác Hy Vọng 1 (TP.HCM)

Ký hiệu ngôn ngữ người câm điếc từng vùng, miền không do ai nghĩ ra mà là phát triển một cách tự nhiên bao năm trời từ những người câm điếc nên muốn thống nhất chung là rất khó. Không thể buộc người câm điếc vùng, miền này phải theo ký hiệu ngôn ngữ người vùng, miền nọ. Ở người bình thường, ngay cả cách phát âm giữa các vùng, miền cũng khác nhau.

Ngay cả nước ngoài cũng dùng ký hiệu ngôn ngữ biến thể chứ chưa thể sử dụng bộ ký hiệu ngôn ngữ chung dành cho người câm điếc. Nhưng nếu có một bộ ký hiệu ngôn ngữ thống nhất chung dành cho người câm điếc tại Việt Nam sẽ là cần thiết để giúp họ dễ hòa nhập cộng đồng.

GS-TS NGUYỄN VĂN HIỆP,
Viện trươ
̉ng Viện Ngôn ngữ học Việt Nam

Do không được giáo dục giới tính, không được hướng dẫn kỹ năng sống nên trẻ câm điếc rất dễ bị xâm hại. Để bảo vệ các em, Hội Bảo trợ người khuyết tật và trẻ mồ côi TP.HCM kết hợp cùng các ban, ngành liên quan xây dựng Cẩm nang ngôn ngữ, cử chỉ về giới tính tình dục và sức khỏe sinh sản. Cẩm nang này sẽ thống nhất các ký hiệu ngôn ngữ, cử chỉ để giáo viên dễ hướng dẫn, các em câm điếc dễ tiếp thu. Dự kiến năm nay sẽ triển khai thực hiện những nội dung trong cẩm nang.

Bà TRẦN THỊ NHIỄU, chuyên viên phụ trách các dự án thuộc Hội Bảo trợ người khuyết tật và trẻ mồ côi TP.HCM

Đừng bỏ lỡ

Video đang xem nhiều

Đọc thêm