Bảo hiểm xã hội: Cải cách nhưng không gây sốc

Trước những thách thức của quá trình già hóa dân số, các chính sách bảo hiểm xã hội (BHXH) sẽ phải có những cải cách mạnh mẽ để đảm bảo tính bền vững. Tuy nhiên, việc xây dựng các giải pháp cải cách BHXH phải linh hoạt nhưng không gây sốc cho xã hội.

Yêu cầu này được Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ đưa ra tại hội thảo quốc tế về “Cải cách chính sách BHXH - Kinh nghiệm quốc tế, khuyến nghị đối với Việt Nam (VN)” do Bộ LĐ-TB&XH phối hợp với Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) tổ chức ngày 29-11 tại Hà Nội.

Diện bao phủ BHXH còn thấp

Phát biểu tại hội thảo, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ cho biết BHXH được coi là một trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội, góp phần quan trọng trong thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội với quan điểm tiếp cận BHXH là quyền an sinh xã hội mang tính phổ quát, gắn với mục tiêu mở rộng phạm vi bao phủ toàn dân theo lộ trình phù hợp.

Bên cạnh kết quả đã đạt được, Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ nêu rõ chính sách BHXH vẫn còn những hạn chế, bất cập như: Diện bao phủ BHXH còn ở mức thấp so với các nước; quỹ BHXH vẫn tiềm ẩn nguy cơ mất cân đối trong trung và dài hạn, nhất là trong bối cảnh về già hóa dân số, sự chuyển dịch cơ cấu lao động, việc làm do tác động của yếu tố hội nhập kinh tế, biến đổi khí hậu và cách mạng công nghiệp 4.0. Cùng đó, các chế độ BHXH còn chưa đa dạng và linh hoạt nên thiếu hấp dẫn; hồ sơ, thủ tục thực hiện BHXH còn chưa thực sự thuận lợi cho doanh nghiệp, người lao động…

Người dân được hướng dẫn làm thủ tục tại Bảo hiểm xã hội TP.HCM. Ảnh: HOÀNG GIANG

Do đó, trong thời gian tới, Phó Thủ tướng đề nghị các cơ quan tập trung khắc phục những tồn tại, hạn chế, yếu kém, tiếp tục đẩy mạnh cải cách chính sách BHXH như một công cụ quan trọng góp phần thực hiện hiệu quả chính sách an sinh xã hội và phát triển bền vững.

Theo ông Chang-Hee Lee, Giám đốc ILO VN, để mở rộng bao phủ tới người lao động trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa, có hợp đồng ngắn hạn và những người làm việc không trên cơ sở quan hệ lao động đòi hỏi phải có sự đột phá về cách làm. Điều quan trọng là mở rộng bao phủ an sinh xã hội tới lao động trong khu vực kinh tế phi chính thức để chính thức hóa và cải thiện điều kiện công việc của họ. 

ILO khuyến nghị VN mở rộng an sinh xã hội cho những người trong khu vực phi chính thức thông qua kết hợp giữa chương trình có đóng góp và chương trình không dựa trên đóng góp nhằm hướng tới bao phủ an sinh xã hội toàn dân. 
“Thành công của việc mở rộng bao phủ bảo hiểm y tế (BHYT) cho thấy nhiệm vụ mở rộng diện bao phủ của BHXH là có thể thực hiện được” - ông Chang-Hee Lee cho biết.

Nguy cơ từ quỹ hưu trí, tử tuất

Tại hội thảo, các chuyên gia cho rằng quỹ hưu trí, tử tuất của VN cũng đứng trước nguy cơ khó cân đối trong tương lai gần. Nguyên nhân là do tỉ lệ hưởng cao (tỉ lệ hưởng tối đa 75%) và tuổi nghỉ hưu thấp, gia tăng số lượng người nhận BHXH một lần, số lượng người nghỉ hưu trước tuổi khá lớn do suy giảm khả năng lao động và các yếu tố đặc thù khác như ưu đãi ngành nghề. 

Đưa ra khuyến nghị về vấn đề này, các chuyên gia cho rằng VN nên thực hiện cải cách tham số, bao gồm tăng tuổi nghỉ hưu và giảm tỉ lệ thay thế. Giám đốc ILO VN nhận định VN cần xây dựng một hệ thống BHXH đa tầng dựa trên các kinh nghiệm tích cực từ mở rộng bao phủ BHYT. 
Thừa nhận không có nước nào trên thế giới mà người tham gia BHXH đóng ít mà lại hưởng nhiều như ở VN, Phó Thủ tướng nhấn mạnh cần tuân thủ nguyên tắc tối cao đóng-hưởng. Đóng nhiều hưởng nhiều, đóng ít hưởng ít nhưng cũng cần có sự chia sẻ. Sự chia sẻ của số đông với số ít, thế hệ này, thế hệ khác… “Nhiều nước cải cách BHXH thành công nhưng cũng nhiều nước thất bại và trở thành gánh nặng lớn cho hệ thống tài chính, tiền tệ quốc gia, kể cả các nước đã phát triển thuộc khối OECD. Vì vậy, chúng ta cần nghiên cứu kỹ, phân tích cụ thể kinh nghiệm các nước và điều kiện áp dụng để tránh bài học thất bại, áp dụng bài học thành công” - Phó Thủ tướng nói.

VIẾT LONG - TN