Có nghi vấn là phải công khai

Nghiên cứu của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (gọi tắt là OECD) chỉ ra rằng trên thế giới không có một giải pháp nào mang tính pháp lý đặc trưng hoặc hữu hiệu nhất nhằm thực hiện chính sách kê khai và công khai tài sản của các quan chức nhà nước. Thế nên các quốc gia nên dựa vào quy định pháp luật của nước mình hoặc kinh nghiệm của các nước khác để soi chiếu vào tình hình thực tế, rồi từ đó áp dụng các quy định hợp lý, phù hợp nhất đối với yêu cầu kê khai, công khai tài sản của quan chức.

Hai quan điểm về việc công khai

Từ lâu đã có nhiều luồng quan điểm khác nhau việc công khai minh bạch tài sản của quan chức nhà nước, tập trung vào vấn đề quyền cá nhân, hay quyền riêng tư về thông tin của người dân khi công khai tài sản.

Nghiên cứu và khảo sát tại nhiều nước cho thấy việc công khai thông tin tài sản sẽ thúc đẩy mạnh mẽ tính hiệu quả trong việc kê khai tài sản của quan chức, làm giảm nạn tham nhũng. Tại một số nước, quyền được tiếp cận với tài sản quan chức chỉ dừng lại ở một số cơ quan, đơn vị hay cá nhân quản lý. Tuy nhiên, điều này dẫn đến sự thiếu tin cậy về thông tin của bảng kê khai tài sản do người dân không được giám sát và phản hồi.

Vậy nên nhiều nước mạnh tay trong việc công khai tài sản quan chức đến toàn dân vì họ tin rằng công khai thông tin rộng rãi sẽ cho phép các phóng viên điều tra, cơ quan truyền thông, người dân hay các tổ chức xã hội có thể theo dõi, phản biện. Điều này còn góp phần làm minh bạch bảng kê khai, xóa bỏ tình trạng kê khai gian, hay giấu tài sản dưới tên khác (bạn bè, người thân…) của các quan chức.

Thế nhưng luồng quan điểm khác e ngại việc công khai thông tin về tài sản sẽ làm ảnh hưởng đến quyền bảo mật thông tin cá nhân. Nếu điều này xảy ra, tình trạng an ninh của các quan chức cùng người thân có thể sẽ bị đe dọa. Câu hỏi lớn nhất làm đau đầu nhiều quốc gia là “làm thế nào để cân bằng được nhu cầu về công khai tài sản quan chức và nhu cầu về quyền bảo mật thông tin cá nhân?”. Và trên thực tế, cũng chưa quốc gia, tổ chức nào có thể đưa ra một quy chuẩn thuyết phục nhằm trả lời câu hỏi này.

 
Việc công bố toàn bộ thông tin về tài sản quan chức có thể ảnh hưởng tới quyền bảo mật thông tin cá nhân. (Ảnh minh họa: glossophilia.org)

Giới hạn thông tin và đối tượng công khai

Tuy việc kê khai tài sản là điều hiển nhiên mà mọi quan chức nhà nước đều phải thực hiện theo quy định nhưng trong việc công khai thông tin đến công chúng thì nhiều quốc gia ở châu Á cũng như nhiều quốc gia ở châu Âu đều có cách riêng. Điều quan trọng là phải dựa trên tình hình chính trị và an ninh trong nước, cũng như sự nhạy cảm và rủi ro liên quan đến việc công bố công khai tài sản ở các giai đoạn nhất định để xác định lượng thông tin cần phải công khai.

Ví dụ: Tại Latvia và Estonia ở châu Âu, việc công khai đến công chúng các dữ liệu về kê khai tài sản và thông tin cá nhân có giới hạn, nghĩa là có một số loại dữ liệu được miễn tiết lộ. Trong các thông tin được công bố có cả địa chỉ hoặc thông tin liên quan đến người thân, gia đình của người kê khai.

Tương tự tại nhiều nước khác ở châu Âu như Albania, Bosnia và Herzegovina, Bulgaria, Croatia, Georgia, Kyrgyzstan, Lithuania và Macedonia…, thông tin về thu nhập của quan chức được công bố theo một hình thức đơn giản. Cụ thể, mức thu nhập của họ chỉ được công bố theo khung, hoặc theo cấp độ được xác định trước chứ không phải công bố số lượng chính xác.

Thậm chí ở nhiều quốc gia, các đối tượng phải công khai tài sản cũng được giới hạn. Điển hình, tại Slovenia, pháp luật quy định tất cả dữ liệu thu được trong quá trình giám sát tình hình tài chính của quan chức cũng như các dữ liệu khác được Ủy ban Phòng, chống tham nhũng thu thập được phải được giữ bí mật. Trong khi đó theo Ngân hàng Thế giới điều tra năm 2010, ở Pháp, tờ kê khai tài sản của bộ trưởng và các thành viên của quốc hội, của nhiều quan chức không được công bố đến toàn dân khi không có yêu cầu cần thiết.

Quy định này được áp dụng tương tự tại Afghanistan. Văn phòng chống tham nhũng nước này chịu trách nhiệm quản lý và công khai thông tin tài sản công chức. Ở giai đoạn năm 2009, nước này xác định rằng tình hình an ninh vẫn là thách thức đối với các quan chức cùng người thân sau khi công khai tài sản. Vậy nên nước này có ý định hạn chế công khai tài sản của các cán bộ quan chức chính phủ cấp cao và các nhà lãnh đạo chính trị, chủ yếu bao gồm các thành viên chính phủ và các nhà lãnh đạo chủ chốt được nêu trong quy định 154 của hiến pháp Afghanistan. Chính vì thế, khi kê khai tài sản và được yêu cầu kiểm tra, thông tin các quan chức sẽ được kiểm soát thông qua trang web cá nhân của họ. Không phải ai cũng có quyền tiếp cận tất cả thông tin đó, ngoại trừ một số ít cá nhân, đơn vị chức năng có quyền và nghĩa vụ liên quan.

 
Bất kể lúc nào có yêu cầu từ phía người dân (thông qua các cơ quan đại diện) hoặc các cơ quan chức năng thì quan chức phải cung cấp toàn bộ thông tin về tài sản cá nhân. (Ảnh minh họa: malawiace.com)

Công bố ra toàn dân khi được yêu cầu

Tuy có việc hạn chế công bố thông tin và đối tượng kê khai tài sản nhằm đảm bảo các yếu tố an ninh và quyền bảo mật thông tin cá nhân nhưng không vì thế mà các quan chức có quyền “dím thông tin” về tài sản cá nhân, nhất là khi người dân cần thông tin hoặc thông tin đó gây ra những nghi ngờ, hoặc xáo trộn niềm tin trong xã hội.

Cũng theo nghiên cứu của Ngân hàng Thế giới, ở Bồ Đào Nha, dù việc công bố thông tin tài sản được hạn chế đối với những cá nhân không liên quan nhưng nếu có yêu cầu từ phía các cơ quan chức năng hoặc tòa án thì cá nhân đó buộc phải công bố toàn bộ.

Tương tự Bồ Đào Nha, khi có quyết định của lãnh đạo Ủy ban Đạo đức quốc gia thì thông tin tài sản của quan chức tại Lithuania phải được cung cấp chi tiết và cụ thể nhằm phục vụ công tác điều tra, hay các hoạt động công.

Luật pháp Afghanistan cũng quy định rõ “bất kỳ quan chức nào, vào bất cứ lúc nào cũng phải có nghĩa vụ công khai tài sản khi các cơ quan thực thi pháp luật yêu cầu nhằm mục đích điều tra”. Đặc biệt, nước này xác định điều quan trọng cần lưu ý là khi tình hình an ninh xã hội được cải thiện và các yêu cầu về công khai minh bạch cho phép thì Afghanistan còn đẩy mạnh công tác minh bạch hóa tài sản nhằm đấu tranh với vấn nạn tham nhũng.

ĐẠI THẮNG