TỪ ANH LÍNH KHẮC BIA MỘ...
Tháng 2-1965, Mỹ ném bom Đồng Hới. Đang là dân quân địa phương, cậu trai trẻ Nguyễn Lương Cảnh xung phong ra trận tuyến - Đường 16 (thuộc làng Ho - Quảng Bình) từ ngày 15-7-1965. Đơn vị ông phụ trách làm, sửa đường sau khi bị quân địch phá hủy để cho bộ đội hành quân. Một thời gian sau đó, ông chuyển qua Đường 20 Quyết Thắng dài 123 km từ Phong Nha (Quảng Bình) đến Lùm Bùm (Lào).
Ông Cảnh nhớ lại: “Sau một loạt thả bom của giặc Mỹ, đồng chí Lê Văn Dị, Đội trưởng Đội cầu 4 - Quảng Bình, hy sinh. Người đồng đội mà tui thầm kính mến đã ngã xuống. Tui sử dụng một tua-vít tìm đá khắc cho bạn một tấm bia liệt sỹ tại Km39 - U Bò - Đường 20 Quyết Thắng để xoa dịu lòng mình”.
Theo ông kể lại thì lúc đó, ở đơn vị ông chín người đã hy sinh ngay tại địa điểm anh Dị hy sinh. Ban chỉ huy thấy ý nghĩa, lại khắc được, đẹp nên điều ông về khắc cho chín ngôi mộ đó rồi về lại. Nhưng, chiến tranh, đồng đội hy sinh không dừng lại, thế là ông cứ thế tiếp tục khắc bia cho đồng đội.
Công việc khắc bia mộ khá vất vả, cực nhọc, bởi ban ngày tìm đá, khắc bia, ban đêm ông “hành quân” đi cắm bia mộ cho đồng đội. Lúc có xe thì đỡ đôi chút, chứ không thì đi bộ, vác bia mộ trên vai đến địa điểm đồng đội hy sinh đã được báo về. Có lúc vác bia đá đi bộ cả 50km đường trong đạn lửa là chuyện thường. Nhiều ngôi mộ phải cắm ba lần vì máy bay đánh tan bia, có mộ mười ngày sau khi hy sinh thì tìm chẳng ra vì đã bị san bằng...
Công việc cứ thế cho đến tháng 2-1967, Ban chỉ huy thấy ông “khéo tay” nên chuyển ông về Bộ tư lệnh 559 để vẽ bản đồ. Sau thời gian ngắn học việc, được sự đồng ý của Tư lệnh trưởng Đồng Sĩ Nguyên, ông Cảnh được tuyển vào Phòng Bản đồ. Công việc của ông là vẽ, quản lý toàn bộ bản đồ đường Trường Sơn từ tháng 5-1967. Thời gian đó, chỉ mới khoảng 10 tuyến đường chính như: Đường 16, 20, 10, 12... nhưng đến khi chiến tranh kết thúc, đến tháng 2-1976 toàn bộ đường Trường Sơn có 216 con đường (chưa kể đường sông) dài trên 20.000km.
Công việc của người vẽ bản đồ đường Trường Sơn không hề đơn giản, phải tuyệt mật. Để vẽ được một cách chuẩn xác, phải thu thập, nghiên cứu từ nhiều tài liệu, từ bản đồ thông thường, bản đồ của địch mình thu được và các đơn vị tại chỗ khảo sát gửi lên, trinh sát gửi về... Rừng núi điệp trùng, gập ghềnh... khiến cho người vẽ cực kỳ khó định vị.
Có nhiều tuyến đường chính phải luồn lách dưới lùm cây để vận chuyển ban ngày mà địch không phát hiện đòi hỏi người vẽ phải dồn hết tâm lực mới chính xác. Nhiều đoạn đường chưa làm xong đã bị địch ném bom rồi lại phải chỉnh, sửa liên tục.
Người vẽ bản đồ như ông Cảnh không hề được tiếp xúc với ai ngoài những người chỉ huy. Và không được phép nói với ai về việc mình làm. Xác định được tầm quan trọng đó, trong thời gian ở chiến trường, ông không cho ai biết mình làm gì. Nếu không cẩn thận để sơ suất một chút, lộ bí mật thì ảnh hưởng đến đại sự, có thể thất bại một cuộc chiến.
Trong khoảng thời gian ấy, không thể kể hết những kỷ niệm mà ông đã cống hiến cho cuộc kháng chiến chống Mỹ xâm lược. Sau một phút ngẫm nghĩ, ông kể về kỉ niệm nhớ đời sâu sắc: “Hôm đó Tư lệnh trưởng Đồng Sĩ Nguyên bảo tui vẽ bản đồ chi tiết từ vị trí đóng quân của cấp đại đội đến cấp sư đoàn với đầy đủ trận địa, kho tàng, tỉ lệ 1: 500.000 để đưa báo cáo với Tổng tư lệnh. Sau bốn tháng thì tui hoàn thành nhiệm vụ. Khi đưa lên trình với Tư lệnh trưởng, sau một hồi xem xét, ông bảo “về làm lại”. Tui sững sờ không biết sai chỗ nào, vì hầu như đã đầy đủ các chi tiết. Ai ngờ “vì bản đồ vẽ đúng quá, cụ thể quá mới phải về làm lại”. Tui phân vân, Tư lệnh trưởng cho rằng, sợ bị phục kích sẽ rất nguy hiểm cho cuộc chiến. Sau đó tui về chỉnh sửa lại với tỉ lệ sai lệch khoảng 10km”...
THỜI BÌNH LẶNG LẼ
Trong căn nhà, lúc tiếp chuyện, chúng tôi không khỏi bất ngờ về trí nhớ của ông. Từng chi tiết ông vẽ và kể vanh vách. Ông cho biết: “Thôi làm trên 40 năm nhưng tui không sao quên được những chi tiết trên đường Trường Sơn. Nó để lại quá nhiều kỷ niệm, hằn sâu trong tâm trí của tui. Luôn hiển hiện trong từng giấc ngủ, bữa ăn...”.
Làm công việc thật tự hào, với trọng trách cao cả, thời bình, những điều trong cuộc chiến được ông răn dạy lại cho thế hệ trẻ, con cháu: “Ở mọi thời đại, cái đức là trên hết cộng với sự quyết tâm, sự vị tha, lòng dũng cảm, trung thực, không vụ lợi, thủ đoạn...”.
Bước ra khỏi cuộc chiến, thời bình, ông là một trong những doanh nghiệp mạnh ở TP. Đồng Hới. Với cơ sở sản xuất nhôm kính, ông đã dạy nghề cho hàng trăm con em quê hương, con của đồng đội; tạo công ăn việc làm thường xuyên cho hàng chục người. Không những thế, quán “cà phê vườn” nổi tiếng nhất nhì TP. Đồng Hới là nguồn thu nhập không nhỏ, làm tăng hiệu suất kinh doanh của ông. Vì vậy, từ nhiều năm trở lại đây ông là một trong những cựu chiến binh tiêu biểu của tỉnh Quảng Bình kinh doanh giỏi. Mỗi năm doanh thu của doanh nghiệp ông lên đến trên 5 tỷ đồng. Là “địa chỉ” cho những đứa trẻ thiếu công ăn việc làm được ông tận tình giúp đỡ...
Theo NGUYỄN XUÂN HƯNG (CATP)
