Nhà nước chia sẻ rủi ro doanh thu với nhà đầu tư ở dự án PPP

Chiều 16-9, tiếp tục phiên họp thứ 37, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã cho ý kiến về dự án Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP).

Toàn cảnh phiên họp

Các dự án BOT có nhiều bất cập

Trình bày tờ trình của Chính phủ, Bộ trưởng Kế hoạch-Đầu tư Nguyễn Chí Dũng nhận xét các dự án PPP thời gian qua đã góp phần tích cực hoàn thiện số lượng, chất lượng hệ thống cơ sở hạ tầng giao thông, năng lượng, hạ tầng đô thị, xử lý nước thải, rác thải...

Theo Bộ trưởng, các dự án PPP kịp thời giải quyết các nhu cầu bức xúc về dịch vụ công của người dân cũng nhu cầu cấp bách về cơ sở hạ tầng để phát triển kinh tế - xã hội đất nước, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô, kích cầu đối với sản xuất trong nước.

Tuy nhiên, theo ông, những dự án BOT thực hiện theo Nghị định 108/2009 thì bộc lộ nhiều bất cập. Đáng chú ý, hầu hết các dự án được thực hiện kiểm toán đều áp dụng hình thức chỉ định thầu để lựa chọn nhà đầu tư, tiềm ẩn rủi ro lãng phí, thất thoát và chọn nhà đầu tư không có đủ năng lực thực hiện dự án. Công tác công bố dự án, danh mục dự án chưa được thực hiện nghiêm túc, công khai; việc giám sát trong quá trình thực hiện hợp đồng còn lỏng lẻo.

Bộ trưởng Kế hoạch-Đầu tư Nguyễn Chí Dũng 

Đáng chú ý là bất cập về mức phí, vị trí đặt trạm thu phí, thời gian thu phí. Người dân không có sự lựa chọn đối với các tuyến đường độc đạo, tuyến chỉ nâng cấp, cải tạo.

“Cơ chế giám sát, đặc biệt là các cơ chế giám sát doanh thu của nhà đầu tư, chế tài xử lý vi phạm của nhà đầu tư cũng như cơ quan nhà nước có thẩm quyền còn thiếu, chưa chặt chẽ” - ông Dũng nhấn mạnh.

Trong khi đó, các dự án BT thanh toán bằng quỹ đất cũng đã bộc lộ nhiều bất cập tương tự như các dự án BOT giao thông nêu trên. Ngoài ra, công tác xác định giá trị quỹ đất để thanh toán còn nhiều hạn chế dẫn đến sự chênh lệch lớn giữa giá trị công trình BT và giá trị quỹ đất thanh toán, gây bức xúc trong xã hội.

“Việc xây dựng Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư là cần thiết trong bối cảnh hiện nay” - Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Chí Dũng nói và cho biết dự thảo Luật PPP được bố cục thành 11 chương với 102 điều.

Hàng loạt câu hỏi về các dự án BOT

 Phát biểu sau đó, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga đề nghị Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng cho biết những cái hạn chế lớn nhất thời gian qua của các hình thức đầu tư và quy định nào trong luật khắc phục được những hạn chế này.

“Ban chỉ đạo Trung ương về phòng chống tham nhũng cũng đưa định hướng là tập trung vào BOT để kiểm tra công khai, minh bạch có tham nhũng không. Bây giờ khắc phục bằng quy định nào?  Khi có BOT, tại sao phần nhiều chỉ thu hút được các dự án giao thông mà không thu hút được ở những lĩnh vực khác?” - bà Nga nêu hàng loạt câu hỏi.

Cũng theo Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp, liên quan đến BOT giao thông, cả ba bên là nhà đầu tư, người dân, Nhà nước đều có vướng mắc. Nhà đầu tư chủ yếu kêu lỗ. Người dân thì không chịu việc BOT đặt ở đường độc đạo, buộc phải đi; chuyên gia tính toán không thể lỗ nhưng nhà đầu tư vẫn kêu lỗ… “Đề nghị Chính phủ trả lời câu hỏi quốc tế làm BOT có rơi vào tình trạng này không?” - bà Nga hỏi tiếp.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga

Đáng chú ý, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp đặt vấn đề rằng Tờ trình của Chính phủ nêu các nước trên thế giới không sử dụng hình thức BT nữa, vậy tại sao chúng ta vẫn dùng. Trong khi Chính phủ thừa nhận thực tiễn thời gian qua “nóng vội, tràn lan”.

Bà Nga sau đó đề nghị vấn đề này cần phải được tổng kết kỹ, thẩm tra kỹ và phải có thời gian 2-3 kỳ họp (Quốc hội) may ra mới làm kỹ được luật này.

Đáng tiếc, do hết thời gian, hàng loạt câu hỏi mà bà Nga đặt ra sẽ được Chính phủ trả lời bằng văn bản.

Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Nguyễn Văn Giàu cũng cho rằng hình thức đầu tư BOT thu được nhiều kết quả tích cực nhưng có giai đoạn phát triển nóng đến mức độ phải nhìn lại.

“Đặc biệt, Quốc hội khóa 13 và Bộ GTVT phải dừng các dự án BOT lại. Đây là vấn đề cần đánh giá”- ông Giàu nhấn mạnh và cho rằng đây là đạo luật rất lớn, chính sách kinh tế-xã hội rất lớn, cần phải qua ba, bốn kỳ họp chứ không chỉ hai kỳ.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Nguyễn Khắc Định thì cho rằng Chính phủ thiết kế Luật với một quy mô rất lớn, với nhiều kỳ vọng nên không tránh khỏi việc xung đột với nhiều luật và chắc chắn phải sửa nhiều luật có liên quan. Ông đề nghị dự luật này chỉ nên tập trung vào hợp đồng BOT (ký kết hợp đồng, thành lập doanh nghiệp BOT và thực hiện dự án BOT). Còn những vấn đề khác như chuẩn bị đầu tư, lựa chọn nhà đầu tư… thực hiện theo quy định của các luật khác liên quan.

Nhà nước chia sẻ 50% hụt thu với nhà đầu tư

Một trong những nội dung đáng chú ý, dự thảo Luật dành hai điều quy định cơ chế chia sẻ rủi ro về doanh thu giữa Nhà nước và nhà đầu tư.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Chí Dũng, thực tiễn triển khai các dự án PPP trong thời gian qua cho thấy việc đầu tư theo phương thức PPP tại nước ta còn nhiều rủi ro. Ngoài những rủi ro của thị trường, có nhiều rủi ro xuất phát từ các quyết định hành chính của phía Nhà nước (quyết định bỏ trạm hoặc xả trạm, điều chỉnh quy hoạch, cơ chế giá, phí, chính sách ngoại tệ…) làm ảnh hưởng doanh thu dự án.

Trong khi đó, các biện pháp như gia hạn thời hạn hợp đồng hay tăng mức giá, phí cũng không thể đảm bảo được mức doanh thu cần thiết để nhà đầu tư, doanh nghiệp có thể chi trả các chi phí và duy trì hoạt động kinh doanh…

Theo dự thảo, với những dự án thuộc thẩm quyền quyết định chủ trương đầu tư của Quốc hội, Thủ tướng, nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án được chia sẻ một phần rủi ro khi dự án hụt thu trong thực tế; đồng thời cho phép Chính phủ được nhận lại phần chia sẻ khi dự án tăng thu.

Cụ thể, Chính phủ cam kết chia sẻ với nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án không quá 50% phần hụt thu giữa doanh thu thực tế và doanh thu cam kết tại hợp đồng; nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án cam kết chia sẻ với Chính phủ không thấp hơn 50% phần tăng thu giữa doanh thu thực tế và doanh thu cam kết tại hợp đồng…

“Tất nhiên nhà đầu tư nào cũng muốn có sự chia sẻ rủi ro trong đầu tư. Mà chính nhà nước chia sẻ rủi ro đó thì quý quá, không bao giờ bị “xù”. Nhưng giờ nhà nước có chịu được tất cả câu chuyện bảo đảm không cũng là vấn đề phải tính kỹ, nếu không cẩn thận sẽ trở thành gánh nợ tích lũy lại mà phải trả nợ rất dài” - Phó Chủ tịch Quốc hội Phùng Quốc Hiển nói và lưu ý, những dự án đối tác công tư phần lớn là dự án vắt qua vài chục năm, nhiều giai đoạn với sự thăng trầm của nền kinh tế. “Phải tính chứ không thể nhìn ngắn hạn được” - ông nhấn mạnh.

“Chúng tôi muốn biết lý do vì sao chúng ta đặt vấn đề chia sẻ rủi ro về doanh thu”- bà Lê Thị Nga băn khoăn và cho rằng vấn đề này chỉ nên quy định trong hợp đồng.