Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường: Sửa hiến pháp, thời điểm đã chín muồi!

Đầu xuân Tân Mão, Pháp Luật TP.HCM phỏng vấn Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường  về vấn đề này.

Bộ trưởng Bộ Tư pháp Hà Hùng Cường

Ông ví dụ: “Chủ trương xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN có từ giữa nhiệm kỳ Đại hội VII. 20 năm tiếp theo, có lúc thăng trầm nhưng nay phải khẳng định xây dựng nhà nước pháp quyền là không thể đảo ngược. Biểu hiện rất rõ là từ sự lãnh đạo của Đảng, điều hành của Chính phủ, lập pháp của Quốc hội cho đến việc làm ăn của người dân, cái gì cũng đã lấy pháp luật làm thước đo. Thậm chí kỷ luật cán bộ mang tính Đảng cao nhất cũng phải tuân thủ luật pháp. Bước chuyển đổi lớn ấy cần được thể hiện xuyên suốt trong hiến pháp, chứ không chỉ bằng vài dòng như hiến pháp hiện hành”.

Thời điểm phù hợp

. Thực tế là từ nhiều năm nay đã có những ý kiến, kiến nghị sửa Hiến pháp 1992. Nhưng tại sao phải chờ đến giờ mới có quyết định chính thức trong văn kiện của Đảng?

+ Đúng là từ đầu nhiệm kỳ Quốc hội khóa XII (năm 2007), Ủy ban Pháp luật của Quốc hội, rồi các đại biểu Quốc hội đã có kiến nghị sửa hiến pháp. Nhưng pháp luật, nhất là hiến pháp đều là thể chế hóa đường lối, chính sách của Đảng. Đại hội XI đã thông qua Cương lĩnh 2011, Chiến lược phát triển kinh tế-xã hội đến năm 2020 cơ bản xác định những đường lối, quan điểm chính trị cho đến giữa thế kỷ. Đại hội XI cũng nêu rõ chủ trương sửa hiến pháp. Vì vậy, đây là thời điểm chín muồi để sửa đổi Hiến pháp 1992.

. Là đại biểu dự Đại hội XI và được tái cử vào Ban Chấp hành Trung ương khóa XI, ông thấy trong các văn kiện mà đại hội vừa thông qua có những nội dung lớn nào cần được thể chế vào hiến pháp mới?

+ Rất nhiều, mà bao quát nhất là nội dung mà Đảng khẳng định trong văn kiện: phải đổi mới chính trị đồng bộ với đổi mới kinh tế. Công cuộc đổi mới mà Đảng phát động cách đây 25 năm là về kinh tế. Mà dần dần đổi mới kinh tế đòi hỏi phải đổi mới về thượng tầng kiến trúc. Hiến pháp là một biểu hiện của thượng tầng kiến trúc ấy.

Báo cáo chính trị của Đại hội XI có một nhận định chính xác: mặc dù quá trình xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam đã có một số tiến bộ nhưng chưa theo kịp sự phát triển kinh tế và yêu cầu quản lý đất nước. Còn trong phương hướng nhiệm vụ của năm năm tới, Đại hội XI yêu cầu phải đổi mới nhận thức về nhà nước pháp quyền Việt Nam XHCN.

Đây đều là yêu cầu then chốt mà các nhà lập pháp phải thống nhất nhận thức. Đây cũng là cơ sở chính trị để các học giả, nhà nghiên cứu hiến kế cho việc xây dựng một bản hiến pháp theo đúng nghĩa hiến pháp của một nhà nước pháp quyền.

Rạch ròi để kiểm soát quyền lực

. Hiến pháp là đạo luật gốc, bao quát những vấn đề lớn nhất của đất nước. Nhưng theo ông, lần sửa đổi này, nội dung nào là quan trọng nhất và cần tập trung nghiên cứu?

+ Cơ hội cho lần sửa đổi hiến pháp lần này là hiến định chính xác về mô hình tổ chức bộ máy nhà nước pháp quyền.

Hiến pháp 1992 sau lần sửa đổi năm 2001 đã bổ sung nội dung về nhà nước pháp quyền XHCN. Nhà nước ấy đặt dưới thể chế chính trị một đảng duy nhất cầm quyền. Đây là vấn đề mà giới nghiên cứu, các nhà lập pháp cần phải tiếp tục giải mã.

Báo cáo chính trị Đại hội XI bổ sung từ “rành mạch”, “kiểm soát” vào nội dung phân “phân công và phối hợp giữa các cơ quan Nhà nước trong việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp”. Vậy hành pháp, lập pháp, tư pháp thế nào cho “rành mạch” là điều cần làm rõ. Còn như hiến pháp hiện hành, như tôi nói, cơ bản vẫn của thời bao cấp, ba quyền đó chưa được phân công rõ lắm; tư pháp là gì vẫn chưa có nhận thức thống nhất. Và phân công thế nào để giám sát, “kiểm soát” được quyền lực dân trao cũng là điều mà lần sửa đổi hiến pháp tới đây cần giải đáp.

. Trong ba nhánh quyền lực lập pháp, hành pháp, tư pháp, nhiều ý kiến cho rằng tư pháp vẫn là khó phân định nhất. Vậy theo ông, tư pháp trong hiến pháp mới nên được minh định thế nào?

+ Hiến pháp 1946, sau phần về Quốc hội, Chính phủ là tòa án. Quyền lực tư pháp theo Hiến pháp 1946 là ở tòa án, chứ không phải mênh mông ngữ nghĩa như hiện nay. Thời kỳ đầu lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, chúng ta có tòa vi cảnh để phán xét việc xử lý vi phạm hành chính, nhất là những việc hạn chế quyền tự do của người dân. Tại sao có sự phân công như vậy, chúng ta cần phân tích, xem có thể kế thừa thế nào vào hiến pháp mới.

Nội dung này, giờ còn nhiều tranh cãi nhưng xu hướng cải cách tư pháp những năm qua, tôi cho là cuối cùng tư pháp vẫn là tòa án. Quốc hội vừa rồi đã thông qua Luật Tố tụng hành chính, là một bước tiến khẳng định vai trò của tòa án trong giám sát quyền lực hành pháp. Mọi hành vi hành chính, quyết định hành chính mà người dân không đồng tình đều có thể thưa kiện ra tòa.

Đảm bảo tính khái quát cao

. 30 năm qua, chúng ta đã trải qua tổng cộng bốn lần sửa đổi, bổ sung và xây dựng hiến pháp mới, chưa kể có những việc phải “thí điểm” vì vi hiến. Theo ông, lần sửa hiến pháp tới cần lưu ý điều gì để hiến pháp thực sự là đạo luật gốc, có tuổi thọ dài hơn?

+ Chúng ta đã trải qua gần 20 năm xây dựng nhà nước pháp quyền. Tư tưởng pháp quyền ấy buộc ta phải có cách thức viết hiến pháp khác, chứ không thể ôm đồm, dài dòng như hiện nay. Lập pháp đã có bước tiến dài. Hầu hết các lĩnh vực, các khía cạnh của sinh hoạt xã hội đều đã được luật hóa, hoặc chí ít được điều chỉnh bởi nghị định của Chính phủ. Biểu hiện pháp quyền ấy khác hẳn thời kỳ 1980-1991, là lúc mà hệ thống pháp luật vô cùng mỏng manh. Vì vậy, hiến pháp mới cần thể hiện cô đọng hơn, cơ bản hơn, với từng câu, từng chữ thấm đượm tinh thần pháp quyền, không nhất thiết ngành nào cũng phải “hiện diện” như hiện nay; không bó chân, để rồi đổi mới tổ chức chính quyền địa phương, tòa án địa phương lại phải “thí điểm” vì sợ trái hiến pháp.

Như thế, nhiệm vụ sửa đổi hiến pháp chính là trả lại cho nó đúng nhiệm vụ của hiến pháp và đảm bảo tính khái quát cao về nội dung và cách thức thể hiện chính là đảm bảo tuổi thọ của hiến pháp dài hơn, thay vì cứ vài năm lại sửa một lần như thời gian qua. Tôi hy vọng Ủy ban Soạn thảo sửa đổi hiến pháp mà Quốc hội thành lập tới đây có được nhận thức thống nhất ấy.

. Xin cảm ơn ông.

NGHĨA NHÂN thực hiện