Hoạt động tình dục của con người được điều khiển bởi nhiều hệ thống cơ quan trong cơ thể, bao gồm hệ nội tiết, hệ thần kinh trung ương, thần kinh ngoại biên và hệ thống các mạch máu. Trong đó, hệ nội tiết chịu trách nhiệm tạo ra ham muốn tình dục và tham gia một phần vào chức năng cương ở nam giới, chủ yếu thông qua vai trò của testosterone.
Một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến hoạt động tình dục do tác động đến ít nhất một trong các yếu tố trên, ví dụ như các thuốc kháng lại tác dụng của testosterone có thể gây giảm ham muốn cũng như khả năng cương; các thuốc điều trị tăng huyết áp có thể gây bất lực do làm giảm tưới máu cho mô cương của dương vật.
Hiện nay, hơn 100 loại thuốc hoặc nhóm thuốc đã được ghi nhận có liên quan với các rối loạn chức năng tình dục.
Nhóm các thuốc ức chế men monamine oxidase như phenelzine, isocarboxazid… có nguy cơ rõ rệt gây suy giảm khả năng tình dục. Các thuốc chống trầm cảm 3 vòng như amitriptylline, desipramine, nortriptylline… cũng được ghi nhận gây bất lực trong một số trường hợp, nhưng tỷ lệ gặp thấp hơn so với nhóm thuốc trên.
Nhóm ức chế chọn lọc serotonin chủ yếu gây rối loạn chức năng phóng tinh và khả năng cương ở nam giới, xảy ra với tất cả các tác nhân trong nhóm như fluoxetine (20 - 75%), sertraline (20 - 67%) và paroxetine (20 - 30%). Lithium carbonate cũng có thể gây giảm khả năng cương trong khoảng 5 -50% số người sử dụng.
Các thuốc an thần
Giảm hưng phấn và ham muốn tình dục là tác dụng phụ rất phổ biến của các thuốc an thần, tỷ lệ gặp lên tới 25%. Thioridazine và fluphenazine được ghi nhận nhiều nhất gây giảm ham muốn. Ngoài ra, chlorpromazine, thioridazine, fluphenazine và trifluoperazine còn được ghi nhận có thể gây rối loạn khả năng cương và phóng tinh ở 23 - 57% số người sử dụng.
Thuốc tim mạch
Hầu hết các nhóm thuốc dùng trong điều trị tăng huyết áp đều có thể gây bất lực ở các mức độ khác nhau do có tác dụng trực tiếp trên hệ thống mạch máu và làm giảm áp lực máu tại cơ quan sinh dục. Các tác nhân huỷ giao cảm trung tâm như a-methyldopa, clonidine và guanfacine gây suy giảm khả năng tình dục ở khoảng 20- 80% số người sử dụng.
Các thuốc huỷ giao cảm ngoại biên như reserpine và guanethidine cũng có thể gây ra các rối loạn chức năng tình dục do có tác dụng trực tiếp trên hệ thần kinh thực vật. Nhóm các thuốc bêta giao cảm như metoprolol, nadolol, propranolol đều có nguy cơ gây giảm ham muốn tình dục và rối loạn chức năng phóng tinh do có tác dụng trực tiếp trên hệ mạch máu cũng như hệ thần kinh giao cảm, nguy cơ này tăng tỷ lệ thuận với liều dùng của thuốc.
Dùng liều thấp có thể giảm được tối đa tác dụng phụ đối với chức năng tình dục của các thuốc này. Các thuốc giãn mạch như hydralazine có thể gây suy giảm khả năng cương ở nam giới khi ngưng dùng đột ngột. Một số thuốc điều trị các bệnh tim mạch khác như digoxin, disopyramidole, các thuốc hạ mỡ máu đều được ghi nhận có thể gây giảm khả năng cương cũng như ham muốn tình dục ở nam giới.
Thuốc tiêu hoá
Các thuốc ức chế tiết dịch vị như cimetidine, ranitidine, famotidine và omeprazole có thể gây ra bất lực và biểu hiện đau khi xuất tinh trong một số trường hợp, cơ chế có thể do tác dụng kháng androgen của thuốc. Metoclopramide (một loại thuốc chống nôn) cũng có thể gây giảm hứng thú tình dục và rối loạn chức năng cương ở nam giới do làm tăng nồng độ prolactin trong máu.
Hoá trị liệu chống ung thư
Rất nhiều loại hoá chất chống ung thư, đặc biệt là methotrexate, có thể gây ức chế hoạt động của các tuyến sinh dục ở cả nam và nữ giới. Một số thuốc có thể gây suy giảm chức năng tình dục không hồi phục như cyclophosphamide.
Dẫn xuất thuốc phiện
Các dẫn xuất thuốc phiện đều gây giảm hứng thú tình dục và mất khoái cảm ở cả nam và nữ cũng như chứng bất lực ở nam. Cơ chế có thể do thuốc làm thay đổi nồng độ testosterone trong máu.
Theo Thạc sĩ Nguyễn Hữu Trường-BV Bạch Mai (VNE)
