Chính phủ Mỹ đã bí mật phái một chiếc máy bay chở nhiều kiện ngoại tệ tổng giá trị 400 triệu USD sang Iran hồi tháng 1 vừa rồi, trùng với thời điểm Iran trả tự do cho bốn công dân Mỹ, báo Wall Street Journal (Mỹ) dẫn thông tin từ nhiều nghị sĩ, quan chức Mỹ và châu Âu.
Theo các quan chức này, 400 triệu USD gồm nhiều loại tiền: euro, đồng francs của Thụy Sĩ và một số loại tiền khác được sắp trong các thùng gỗ chất lên một chiếc máy bay vận tải chở sang Iran. Số tiền này được Mỹ lấy từ các ngân hàng trung ương ở Hà Lan và Thụy Sĩ.
Theo một quan chức Mỹ, lý do số tiền này không phải là tiền USD vì tất cả mọi giao dịch bằng USD với Iran đều bị cấm theo luật trừng phạt của Mỹ. Lý do Mỹ phải chở tiền mặt qua cho Iran là vì các lệnh trừng phạt của quốc tế khiến Iran khó có thể tiếp cận với các ngân hàng thế giới.
Nhà báo Jason Rezaian (giữa) và người thân tại Đức sau khi được Iran trả tự do hồi tháng 1. Ảnh: REUTERS
Về danh nghĩa, số tiền này là đợt chi trả đầu tiên nằm trong khoản 1,7 tỉ USD chính phủ Mỹ thỏa thuận bồi thường cho Iran liên quan đến một thương vụ mua bán vũ khí mà Mỹ đã ký với Iran trước cuộc cách mạng Hồi giáo năm 1979 ở Iran nhưng cuối cùng không bán. Vụ này do Tòa án Quốc tế The Hague thụ lý. Tòa án Quốc tế đồng ý với việc thỏa thuận bồi thường của hai bên. Ban đầu phía Iran đòi Mỹ bồi thường tới 10 tỉ USD.
Các quan chức cấp cao Mỹ, trong đó có người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ John Kirby bác bỏ sự liên quan giữa việc Mỹ chở tiền qua Iran với việc Iran thả công dân Mỹ, khẳng định Mỹ không dùng tiền để trao đổi tù nhân với Iran. “Đây là hai vụ khác nhau, do các nhóm khác nhau thương lượng” - Wall Street Journal dẫn lời ông John Kirby.
Tuy nhiên, nhiều quan chức Mỹ cũng thừa nhận các nhà thương lượng Iran trong vụ thả tù nhân nói họ muốn nhận lại điều gì đó hữu hình từ Mỹ, cụ thể là tiền. Truyền thông Iran dẫn lời nhiều quan chức quốc phòng cấp cao Iran nói rằng khoản tiền mặt 400 triệu USD này là tiền chuộc. Bộ Ngoại giao Iran không bình luận.
Hai công dân Mỹ bị Iran bắt trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Obama. Công dân Mỹ thứ ba là Jason Rezaian, trưởng chi nhánh báo Washington Post (Mỹ) ở Tehran (Iran), bị bắt tháng 7-2014 vì cáo buộc làm gián điệp. Công dân Mỹ thứ tư là cựu nhân viên FBI Robert Levinson, bị bắt năm 2015.
Mỹ và Iran bắt đầu thương lượng trao trả bốn công dân Mỹ vào tháng 11-2014. Bộ trưởng Ngoại giao Thụy Sĩ Didier Burkhalter giữ vai trò trung gian. Thụy Sĩ đại diện quyền lợi ngoại giao của Mỹ ở Iran sau khi Mỹ đóng cửa đại sứ quán ở Iran từ sau vụ Iran bắt cóc con tin Mỹ năm 1979.
Ngoại trưởng Mỹ John Kerry (trái) và Ngoại trưởng Iran Javad Zarif tại Áo tháng 7-2015. Ảnh: BỘ NGOẠI GIAO MỸ
Thời điểm bốn công dân Mỹ được thả, Ngoại trưởng Mỹ John Kerry và Nhà Trắng gọi đây là một thắng lợi ngoại giao. Trong một tuyên bố ngày 17-1, Tổng thống Mỹ Barack Obama có nhắc đến thỏa thuận hạt nhân giữa Iran và nhóm P5+1 về việc Iran thả công dân Mỹ nhưng không nhắc đến việc Mỹ cho máy bay chở 400 triệu USD qua Iran.
Nghị sĩ Cộng hòa Tom Cotton vốn không ủng hộ thỏa thuận hạt nhân với Iran đã cáo buộc Tổng thống Obama lạm quyền khi dùng tới 1,7 tỉ USD để đổi lấy sinh mạng của một vài công dân Mỹ. Hành động này của Mỹ sẽ khiến Iran tiếp tục bắt công dân Mỹ.
Từ sau thời điểm Mỹ cho máy bay chở tiền qua Iran tới nay, Iran đã bắt thêm hai công dân Mỹ gốc Iran. Ngoài ra, Iran còn bắt thêm một số công dân Pháp, Canada, Anh gốc Iran.
