Vào ngày 29-10-1944, trong 14 máy bay chiến đấu của Anh đến thả hàng tiếp tế, hỗ trợ các chiến binh chống phát xít tại Albania trong Thế chiến II, nhưng quận đội Anh thông báo đã có một chiếc bị “mất tích" - chiếc máy bay ném bom Handley Page Halifax.
Trong 7 thập kỷ, chiếc máy bay này được tin là đang nằm dưới đáy biển Adriatic. Mãi đến tháng 10-2014, một nhóm leo núi người Anh và Mỹ đã trèo lên đỉnh núi Albania cao 1829m để xác định vị trí một xác máy bay "vô danh". Trước đó, xác máy bay đã được phát hiện bởi một người dân vùng này trên đường đi hái thảo dược.
Là một người Anh đam mê khoa học hàng không, Casey đã tra cứu thông tin trên mạng nhưng cuối cùng vẫn không thể xác định được danh tính của chiếc máy bay và phi hành đoàn của nó.
Đầu mối quan trọng cho việc phát hiện ra sau này là chiếc nhẫn vàng khắc "Joyce & John" được một dân làng Albania và con trai ông gìn giữ.
Ông Xhemil Cala đeo chiếc nhẫn lên tay bà Dorothy Webster, em gái Hạ sĩ John Thompson vào lễ tưởng niệm vào ngày 9-3-2015.
Chiếc nhẫn và "hành trình" 70 tìm về chủ nhân
Ông Jaho Cala, một người dân địa phương, đã phát hiện chiếc nhẫn vào năm 1960, trong khi đang đi thu nhặt kim loại và gỗ trên núi. Khi đó, Albania vẫn còn đang "đóng cửa" với thế giới bên ngoài.
Con trai Jaho là Xhemil Cala cho biết: “Cha đã đưa chiếc nhẫn cho tôi khi tôi kết hôn vào năm 1971, nhưng nói rõ với tôi rằng chiếc nhẫn không thuộc về gia đình, tôi phải trả nó lại cho chủ nhân khi có cơ hội”.
20 năm sau, Cala đã trở thành một viên chức cảnh sát. Tuy ông luôn đeo chiếc nhẫn trên tay, Cala không bao giờ từ bỏ ý định đem nó trả lại cho chủ nhân. Ông cho biết chiếc nhẫn không "ở yên" trên ngón tay ông, nó luôn "quay tròn" mỗi khi ông ngủ. Một giáo sĩ Hồi giáo giải thích cho Cala: “Nó (chiếc nhẫn - NV) không phải của con. Đơn giản là thế”.
Bí ẩn được sáng tỏ
Chiếc nhẫn đã trở thành chìa khóa quan trọng để các nhà thám hiểm xác định được thân phận của chủ nhân cũng như "danh tính" của chiếc máy bay.
Dòng chữ khắc trên chiếc nhẫn: "Joyce & John" là viết tắt tên của kỹ sư hàng không, Hạ sĩ, John Thompson và hôn thê Joyce Mozley. Họ đã kết hôn vào tháng 6-1944, nhưng chỉ có một ngày cuối tuần ở bên nhau trước khi ông được điều động ra chiến trường.
Theo Gerd Kaceli, trợ lý quân sự tại đại sứ quán Anh, máy bay của Thomson được giao nhiệm vụ thả hàng tiếp tế xuống thung lũng Biza của Albania, nhưng khi trên đường quay về Ý thì va phải đỉnh núi và làm toàn bộ phi hành đoàn thiệt mạng.
Kaceli cho biết, người vợ góa của Thompson đã tái hôn sau chiến tranh và qua đời vào 1995. Vào lễ tưởng niệm tại Bộ Quốc phòng Albania, Cala quỳ đưa chiếc nhẫn - di vật cuối cùng còn lại của Thompson - cho em gái nay đã 92 tuổi của người phi công, Dorothy Webster.
Bộ trưởng Quốc phòng Mimi Kodheli nói với bà Webster: “Anh bà đã giúp giải phóng đất nước chúng tôi. Ông ấy sẽ không bị lãng quên”. Bà Webster bồi hối xúc động: “Đây những kỷ vật mà chúng tôi những tưởng sẽ vĩnh viễn không bao giờ có lại.”
