Ông cam kết với cử tri sẽ tiến hành làn sóng cải tổ trong 90 ngày cầm quyền đầu tiên. Đầu tiên ông chọn phó tổng thống, sau đó thay thế thống đốc ngân hàng trung ương và bổ nhiệm bộ trưởng tài chính mới là một nhà kinh tế.
Ngày bầu cử tổng thống ở Zambia được báo chí nước ngoài miêu tả như cuộc trưng cầu dân ý về Trung Quốc tại Zambia. Quan hệ giữa Zambia và Trung Quốc bắt đầu từ những năm 1970 khi Trung Quốc xây dựng tuyến đường sắt từ Zambia đi Tanzania. Quan hệ hai nước bắt đầu trở nên khăng khít hơn trong 10 năm gần đây. Thương mại song phương tăng từ 100 triệu USD năm 2000 lên đến 2,8 tỉ USD năm 2010.
Thời Tổng thống Rupiah Banda, Trung Quốc xem Zambia là một trong những nước đứng đầu trong chính sách mở rộng quan hệ ở châu Phi. Hàng ngàn người dân Trung Quốc di dân đến Zambia khai thác mỏ, làm nông nghiệp, thương mại và công nghiệp nhỏ.
Tại Zambia, Trung Quốc chủ yếu khai thác đồng, cobalt và nickel, ngoài ra còn phát triển hệ thống bán lẻ hàng dệt, hàng điện tử nhập khẩu và nông sản. Trung Quốc tham gia khai thác đồng tại Zambia trễ nhưng đã trở thành đối thủ tầm cỡ đối với các đối tác truyền thống của Zambia như Úc và Nam Phi. Zambia rất tự hào về hai khu kinh tế đặc biệt do Trung Quốc xây dựng. Ngân hàng Zambia còn được phép sử dụng nhân dân tệ thay vì tiền kwacha của Zambia, USD hay euro.
Nay Tổng thống Rupiah Banda đã về vườn. Báo The Atlantic(Mỹ) cho biết trong chiến dịch tranh cử năm 2006, năm 2008 cũng như năm nay, tổng thống mới đắc cử Michael Sata vẫn thường xuyên chỉ trích người Trung Quốc, gọi các doanh nghiệp Trung Quốc là “kẻ trục lợi chứ không phải nhà đầu tư”, đồng thời tố cáo Trung Quốc “mang dân đến Zambia đẩy xe cút kít thay vì thuê dân bản địa”. Thậm chí ông còn tuyên bố: “Zambia đã trở thành một tỉnh của Trung Quốc”.
Làn sóng phản đối người Trung Quốc càng lan rộng sau sự kiện năm 2006. Một người quản lý Trung Quốc xả súng bắn vào công nhân mỏ đồng biểu tình đòi tăng lương và cải thiện điều kiện lao động khiến nhiều người bị thương. Năm 2005 đã có 50 người Zambia thiệt mạng tại mỏ đồng này. Năm 2010, tại một mỏ khác, hai quản đốc Trung Quốc bị cáo buộc tội mưu sát sau khi xả súng vào công nhân biểu tình.
Ông Neo Simuntanyi, Giám đốc Trung tâm Đối thoại chính sách tại Zambia, nhận định Trung Quốc rất mong muốn đảng Phong trào vì nền dân chủ đa phương (MMD) tiếp tục cầm quyền ở Zambia vì MMD đã tạo môi trường đầu tư ưu đãi cho các công ty Trung Quốc. Theo BBC, trong mùa bầu cử tổng thống vừa qua, MMD đã sử dụng kinh phí vận động tranh cử lớn rất đáng ngờ. Dù vậy, cuối cùng chiến thắng vẫn thuộc về ông Michael Sata của đảng Mặt trận Ái quốc (PF).
QUANG MINH (Mỹ)
