Vì các động thái ngày càng gia tăng căng thẳng ở biển Đông, Mỹ đã kêu gọi các đồng minh trong khu vực ủng hộ tích cực hơn nữa các chiến dịch đảm bảo tự do lưu thông hàng hải (FON) do Mỹ dẫn đầu. Tuy nhiên đến giờ hai đồng minh Nhật và Úc đều chưa có hành động ủng hộ cụ thể các chiến dịch FON của Mỹ, dù hai nước đều không phản đối về mặt chính trị.
Thủ tướng Nhật Shinzo Abe dù không phủ nhận khả năng Lực lượng Phòng vệ Nhật sẽ được triển khai đến biển Đông trong tình huống nghiêm trọng, bất ngờ, nhưng ông đã thẳng thừng bác bỏ khả năng lực lượng này tham gia trực tiếp vào các chiến dịch FON Mỹ kêu gọi. Trong khi đó, Úc tuyên bố mình cân nhắc tự thực hiện chiến dịch FON của riêng mình.
Tuy nhiên thái độ trên của Nhật và Úc không có nghĩa hai nước này thờ ơ, không quan tâm đến nỗ lực của Mỹ với vấn đề biển Đông, trang East Asia Forum (Úc) ngày 26-4 đưa nhận định của nhà nghiên cứu cấp cao Tomohiko Satake tại Viện nghiên cứu Quốc phòng Quốc gia (Nhật). East Asia Forum chuyên phân tích về các vấn đề kinh tế, chính trị, chính sách công ở châu Á-Thái Bình Dương.
Thủ tướng Úc Malcolm Bligh Turnbull và Thủ tướng Nhật Shinzo Abe. (Ảnh: EAST ASIA FORUM)
Thực ra theo ông Satake, Nhật và Úc đều đang từng bước tăng cường ảnh hưởng quốc phòng của mình đến khu vực Đông Nam Á. Động thái này có thể không phải là sự ủng hộ trực tiếp nhưng rất đáng kể với các chiến dịch FON của Mỹ, hơn cả ủng hộ trực tiếp. Có thể nhìn thấy được ba yếu tố trong chiến lược tăng cường ảnh hưởng quốc phòng này của Nhật và Úc: tăng cường hiện diện, mở rộng đối tác, và xây dựng liên minh.
Yếu tố thứ nhất, cả Nhật và Úc đều đã và đang tăng cường hiện diện trong khu vực thông qua việc tăng các cuộc tập trận song phương và ba bên, tuần tra và đến thăm các nước hàng hải ở Đông Nam Á.
Từ năm 2015, máy bay P3C của Nhật đã đến thăm Việt Nam hai lần lúc đang trên đường trở về Nhật sau khi thực hiện các hoạt động chống cướp biển ở Somalia. Nhật cũng thực hiện các cuộc tập trận hàng hải và hàng không đầu tiên với Philippines trong năm 2015. Tháng 2-2016 là lần đầu tiên Úc tập trận song phương tìm kiếm và cứu hộ với Việt Nam.
Tháng 4 này, lần đầu tiên trong 15 năm, một tàu ngầm và hai tàu khu trục Nhật đến thăm cảng Subic của Philippines. Cũng trong tháng 4, một tàu khu trục trang bị trực thăng của Lực lượng Phòng vệ Bờ biển Nhật đã đi qua biển Đông để tham gia một cuộc tập trận hàng hải đa phương do Indonesia tổ chức. Hai tàu khu trục của Nhật cũng đến thăm cảng Cam Ranh trong tháng 4 này.
Úc gần đây vừa xem xét tăng cường cam kết quốc phòng của mình với Đông Nam Á bằng việc tăng tần suất tuần tra quần đảo Trường Sa với máy bay P3C và tàu chiến. Về dài hạn, Lực lượng Quốc phòng Úc có kế hoạch tăng cường năng lực hàng hải, điều này sẽ giúp củng cố dự hiện diện chiến lược của Úc ở biển Đông.
Sách trắng Quốc phòng 2016 của Úc nêu rõ, đảm bảo an ninh cho khu vực gần gũi Úc - trong đó có hạng mục hàng hải Đông Nam Á – là ưu tiên quan trọng thứ hai của Úc sau đảm bảo quốc phòng cho nước Úc.
Thứ hai, cả hai nước Nhật và Úc đều đã và đang củng cố quan hệ đối tác với các nước Đông Nam Á thông qua hợp tác quốc phòng. Không chỉ đồng ý cung cấp tàu tuần tra, Nhật còn đang cân nhắc cung cấp máy bay huấn luyện các hoạt động giám sát hàng hải cho Philippines. Nhật cũng đang trong quá trình thương lượng cung cấp thiết bị và công nghệ quốc phòng cho Indonesia.
Về phần mình, tháng 2-2015 Úc cung cấp tàu bảo vệ biên giới hàng hải cho Malaysia. Úc cho Philippines hai tàu đổ bộ đã qua sử dụng vào tháng 11-2015, và bán thêm ba chiếc nữa cho Philippines với giá hữu nghị vào tháng 3 năm nay.
Úc cũng tăng cường hợp tác quốc phòng và an ninh với Việt Nam, trở thành đối tác chiến lược với cả Singapore và Malaysia và đang trong quá trình gia hạn hiệp ước quốc phòng với Indonesia.
Thứ ba, Nhật và Úc đang có nhiều hoạt động củng cố quan hệ đối tác thông qua đối thoại chiến lược và tập trận quân sự. Có thể nhìn thấy điều này thong qua các cuộc gặp ba bên cấp bộ trưởng giữa Nhật, Úc và Ấn Độ tháng 6-2015 và tháng 2 năm nay. Từ các cuộc gặp đó, Nhật đã tham gia cuộc tập trận chung có tên Malabar với Mỹ và Ấn Độ, còn Úc thì có thông tin sẽ tham gia tập trận chung với Mỹ và Ấn Độ cuối năm nay.
Nhật và Úc cũng đang mở rộng thành viên tham gia các cuộc tập trận quân sự đa phương, chẳng hạn cuộc tập trận hỗ trợ nhân đạo và cứu trợ thảm hoạ Corp North – xuất phát chỉ là tập trận song phương giữa Nhật và Mỹ vào năm 1978. Năm 2012, Corp North trở thành cuộc tập trận ba bên với thành viên mới là Úc, và đến giờ thì có thêm nhiều thành viên mới như Hàn Quốc, New Zealand, Philippines.
Tình hình hợp tác giữa các cơ quan bảo vệ bờ biển các nước Mỹ, Nhật, Úc và các đối tác châu Á khác đang được thắt chặt, giúp dẫn lới các cuộc hợp tác an ninh nhiều tầng nhiều lớp.
Dù không trực tiếp tham gia vào các chiến dịch tuần tra tự do hàng hải ở biên Đông với Mỹ, nhưng các động thái tăng cường ảnh hưởng quốc phòng ở Đông Nam Á của Nhật và Úc thể hiện tính thống nhất với các chiến dịch này, cũng như bảo vệ ảnh hưởng quân sự của Mỹ ở khu vực.
