Biển Đông: Phân tích cái sai của học giả bênh vực Trung Quốc

Hôm 11-4, GS Mark J. Valencia (người Mỹ) có bài viết tựa đề “Nói xấu Trung Quốc (TQ) không giúp giải quyết tranh chấp trong vùng biển Đông giàu hải sản” trên báo South China Morning Post.

Bài viết của GS Valencia xuất hiện sau sự kiện tàu hải cảnh TQ đâm chìm một tàu cá của Việt Nam (VN) tại quần đảo Hoàng Sa vào đầu tháng 4 vừa qua. Sự kiện này khiến phía TQ không chỉ chịu sự phản đối gay gắt, yêu cầu bồi thường từ VN mà còn gặp phải chỉ trích, “quan ngại sâu sắc” từ Bộ Ngoại giao Philippines; Bộ Ngoại giao, Bộ Quốc phòng, các nghị sĩ Mỹ.

Sự vô lý trong lập luận của ông Valencia

Sau khi đọc bài viết của GS Valencia, PGS-TS Vũ Thanh Ca, nguyên Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế và khoa học công nghệ, Tổng cục Biển và Hải đảo VN, mô tả lại với PLO: Tác giả Mark J. Valencia cố ý viết trong bài rằng các tàu cá VN xâm phạm và bị bắt tại vùng biển Indonesia và Malaysia nhiều hơn rất nhiều so với số lượng các tàu cá TQ xâm phạm và bị bắt tại vùng biển hai nước nêu trên. Ông ta cũng nói rằng chỉ một lần tàu hải cảnh TQ giải cứu ngư dân TQ bị lực lượng tuần tra biển của Indonesia bắt và VN cũng đã làm như vậy. Ông ta còn dựng chuyện rằng rất nhiều tàu VN khai thác hải sản trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế phía nam đảo Hải Nam của TQ.

PGS-TS Vũ Thanh Ca khẳng định: “Valencia có thể giả vờ không biết. Bởi lẽ ông ấy không thể không biết rằng mặc dù tuyên bố “quyền lịch sử” (của TQ) phi lý và đã bị Tòa trọng tài quốc tế bác bỏ tại vùng biển trong phạm vi “đường lưỡi bò” nhưng hàng ngàn tàu cá TQ vẫn ngang nhiên tung hoành đánh cá trong vùng biển của hầu hết các nước xung quanh biển Đông khi coi đó là vùng biển TQ. Ví dụ, có những ngày có tới hàng trăm tàu cá TQ xâm phạm và đánh cá trong vùng biển các nước VN, Malaysia và Philippines, Indonesia. Thậm chí, tàu cá TQ đã chiếm cứ các khu vực như bãi cạn Scarborough nằm trong vùng đặc quyền kinh tế của Philippines, ngăn ngư dân Philippines đánh cá tại đây”.

Với chiến thuật “vùng xám”, sử dụng đội ngũ tàu “ngư binh” với sự hỗ trợ của tàu hải cảnh, tàu cá TQ đã tìm mọi cách ngăn cản lực lượng thực thi pháp luật trên biển của các nước xung quanh biển Đông bắt giữ. Hơn nữa, với tinh thần hòa hiếu, các nước xung quanh biển Đông rất hạn chế bắt tàu cá TQ. Vì vậy, Valencia đã sai khi lấy các số liệu tàu bị bắt để khẳng định rằng tàu cá TQ không đánh cá trộm trong vùng biển nước khác.

Ngoài ra, Valencia đã cố tình phớt lờ đi một sự thật quan trọng, đúng quy định luật pháp quốc tế: Ngư dân VN chỉ hoạt động đánh bắt ở khu vực biển thuộc quần đảo Hoàng Sa của VN, không phải trong vùng đặc quyền kinh tế của đảo Hải Nam. VN có đầy đủ bằng chứng lịch sử và pháp lý khẳng định hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là của VN.

Tàu hải cảnh Trung Quốc thường tiến hành hù dọa để làm các nước lo sợ và tự từ bỏ biển Đông. Ảnh: GETTY

Hơn nữa, theo PGS-TS Vũ Thanh Ca, bản chất vụ tranh chấp giữa lực lượng thực thi pháp luật VN và Indonesia (mà ông Valencia đưa trong bài viết) hoàn toàn khác với vụ tàu hải cảnh TQ đâm tàu chiến Indonesia để giải cứu tàu cá TQ. Các dữ liệu của các nước đều ghi đầy đủ việc các tàu cá, tàu “ngư binh” TQ được sự hộ tống của tàu hải cảnh xâm phạm vùng biển của các nước này cách xa đảo Hải Nam đến hàng ngàn hải lý.

Trong khi đó, vùng biển mà tàu cá VN bị Indonesia bắt trong vụ tranh chấp là vùng biển nằm phía bắc đường phân định thềm lục địa giữa VN và Indonesia. Vùng biển này theo luật quốc tế phải thuộc VN nhưng do Indonesia không công nhận nên hai nước tạm thời coi đây là vùng biển tranh chấp.

Theo quy định của luật pháp quốc tế, tại vùng biển tranh chấp ngư dân hai nước phải được quyền cùng nhau đánh bắt. Do vậy, việc tàu hải quân Indonesia đơn phương bắt giữ tàu cá VN là sai; và hành động bảo vệ ngư dân của tàu kiểm ngư VN là đúng. Hiện nay, Chính phủ VN từ trung ương đến địa phương đều đang rất nỗ lực để kiểm soát, ngăn cấm ngư dân VN xâm phạm vùng biển của các nước khác. Vậy nên, ví dụ của Valencia đưa ra để chỉ trích VN là hoàn toàn không phù hợp, cho thấy vị này (cố tình?) hiểu sai bản chất để lấy cớ bênh TQ.

“Sự thật chỉ có một. Các nước xung quanh biển Đông, kể cả VN đều nắm giữ đủ các số liệu để chứng minh sự thật này. Vì vậy, việc ông Valencia cố tình xuyên tạc sự thật sẽ không thể làm thay đổi sự thật” - PGS-TS Vũ Thanh Ca kết luận.

Không phải lần đầu

GS Mark J. Valencia hiện là học giả thỉnh giảng cao cấp tại Viện Nghiên cứu quốc gia về biển Đông, Hải Khẩu, Hải Nam, TQ. Trong một khảo sát (của tác giả) vào năm 2018 về thái độ của giới học giả về hành xử của VN và TQ ở biển Đông, Valencia là người hiếm hoi trong số hàng chục học giả nước ngoài nghiên cứu về biển Đông có quan điểm ủng hộ TQ.

Phần lớn các học giả quốc tế đều khẳng định hành xử của TQ vi phạm các nguyên tắc quốc tế, quy định của Công ước Liên Hiệp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982 mà TQ là thành viên, trong khi Valencia thì ngược lại.

Ông Valencia cùng một số học giả người TQ thường có các bài viết hoặc tham gia các chương trình hội thảo về biển Đông. Trong đó, họ thường đánh tráo khái niệm, đưa ra các lập luận mang tính ngụy biện hoặc cố ý lờ đi những sự thật (ví dụ phán quyết của Tòa trọng tài quốc tế 2016) để bênh vực Bắc Kinh.

Điều này được giới quan sát nhận định nằm trong “cuộc chiến thông tin” - một nhánh trong chiến lược “Tam chủng chiến pháp” (chiến tranh ba mặt trận: Pháp lý, thông tin và tâm lý) của TQ.

Trung Quốc xây dựng trái phép ở đảo Phú Lâm. Ảnh: REUTERS

Điển hình như bài viết “Why the US-Vietnam strategic alliance in the South China Sea is unlikely to last” (tạm dịch: Lý do liên minh chiến lược Việt-Mỹ ở biển Đông khó bền vững) của Valencia đăng trên SCMP hôm 13-3-2020, sau khi tàu sân bay USS Theodore Roosevelt đến thăm Đà Nẵng.

Bằng việc gọi quan hệ Mỹ-VN là “liên minh”, ông Valencia đã sai ngay từ đặt vấn đề vì VN nhiều lần khẳng định kiên trì theo đuổi quan điểm “ba không”, bao gồm: (i) không tham gia các liên minh quân sự; (i) không dựa vào nước này để chống nước kia; (iii) không cho bất cứ nước nào đặt căn cứ quân sự ở VN. Đa dạng hóa và tăng cường hợp tác quốc tế của VN với Mỹ và các quốc gia khác, ngay cả khi TQ gây hấn ở biển Đông thời gian qua, không đồng nghĩa “đồng minh”. Chính Valencia, trong vai trò một người theo dõi thông tin về biển Đông nhiều năm, cũng biết điều này nhưng cố tình như không biết.

Từ việc đặt vấn đề “liên minh Việt Nam - Mỹ”, Valencia tiếp tục sai khi nhận định rằng quan hệ VN-Mỹ được tăng cường chỉ vì “mối đe dọa từ TQ” tại khu vực. Từ đó, ông kết luận vì cả hai nước “không có điểm tương đồng về văn hóa, ý thức hệ và hệ thống chính trị cũng như thế giới quan” nên tương lai quan hệ hai nước sẽ “chưa nở vội tàn” khi tình hình thế giới thay đổi - điều mà Valencia nhận định rằng Mỹ đang suy tàn còn TQ thì đang trỗi dậy.

Cái sai của Valencia ở chỗ vẫn giữ quan điểm “quá xưa cũ” rằng VN-Mỹ khác nhau quá nhiều nên không tiến lại gần nhau được. Từ sau bình thường hóa quan hệ Mỹ-VN từ năm 1995, quan hệ Mỹ-VN vẫn phát triển bất chấp sự khác biệt văn hóa hay hệ thống chính trị.

Các thành quả trong hợp tác phát triển kinh tế, thương mại, viện trợ phát triển, hợp tác quốc phòng và những chuyến thăm giữa lãnh đạo hai nước liên tiếp thời gian qua cho thấy: VN lẫn Mỹ không còn xem khác biệt là rào cản. Chuyến thăm của Tổng thống Barack Obama đến VN năm 2016 là điểm nhấn quan trọng cho thấy Mỹ-VN hiện đã chia sẻ nhiều quan điểm hòa bình; lợi ích chung về tự do thương mại; đặc biệt nhấn mạnh quan điểm Mỹ tôn trọng sự khác biệt về hệ thống chính trị của VN.

Dưới thời Tổng thống Trump, tuy “nước Mỹ trên hết” đã rút chân khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) nhưng hợp tác kinh tế, quốc phòng giữa hai nước vẫn tiếp tục phát triển.

Việc Mỹ và Triều Tiên tổ chức thượng đỉnh Trump-Kim lần 2 tại Hà Nội năm 2019 cho thấy mô hình chính trị, đường lối phát triển kinh tế, hội nhập quốc tế của Việt Nam không còn là trở ngại đối với quan hệ Việt-Mỹ thời gian tới. Nói ngắn gọn, không giống như Valencia nhận định sự khác biệt trong các nền tảng văn hóa, chính trị, thế giới quan không thể ngăn quan hệ VN-Mỹ tiếp tục phát triển, dù cho TQ có phải là mối đe dọa tại khu vực biển Đông hay không.

Hình ảnh các tháp radar, nhà chứa máy bay và tòa nhà năm tầng do Trung Quốc xây dựng trái phép tại đá Chữ Thập thuộc quần đảo Trường Sa (Việt Nam). Ảnh: NYT

Trong bài viết của mình, Valencia còn sai lầm khi gộp VN vào chung nhóm với TQ về việc không cùng quan điểm về Ấn Độ - Thái Bình Dương mở và tự do của Mỹ. Trong đó, Valencia nhận định VN cũng giống TQ trong việc yêu cầu tàu nước ngoài thông báo trước khi thực hiện quyền “đi qua không gây hại” khi qua lãnh hải của mình.

Cái sai (cố ý?) của Valencia là không phân biệt rõ ràng rằng: Trong khi VN có đủ bằng chứng, lý lẽ hợp pháp về chủ quyền trên biển chiếu theo UNCLOS thì trái lại TQ không có. Việc một quốc gia (là VN) yêu cầu thông báo trước khi “đi qua không gây hại” là hoàn toàn dễ hiểu, trong khi TQ - đất nước không có chủ quyền tại các vùng biển này - đưa ra yêu cầu tương tự là rất vô lý. Bằng cách so sánh hành xử của VN và TQ là “giống nhau”, Valencia muốn người đọc hiểu nhầm vùng biển hoàn toàn của VN thành vùng biển đang có chồng lấn và tranh chấp với TQ.

Ngoài ra, Valencia cũng sai khi cho rằng chuyến thăm của tàu sân bay USS Theodore Roosevelt đến Đà Nẵng hồi tháng 3 cũng là “đi qua không gây hại”. Theo đó, Valencia cho rằng trong chuyến ghé cảng ở Đà Nẵng, VN đã không yêu cầu Mỹ thông báo trước hoặc phía Mỹ đã cố tình từ chối yêu cầu của VN hoặc là cả hai trường hợp.

Cái sai của Valencia chính là (cố ý?) hiểu sai khái niệm “ghé thăm cảng”, vốn không phải “đi qua không gây hại”. Trong khi “đi qua không gây hại” chỉ là cho tàu đi ngang qua (không ngừng) vùng lãnh hải nước khác thì “ghé thăm cảng” có ý nghĩa tàu sẽ dừng theo một lịch trình định sẵn. Chuyến ghé cảng của tàu sân bay USS Theodore Roosevelt tại Đà Nẵng đã được hai nước lên kế hoạch, tính toán lịch trình và lộ trình cụ thể từ trước.

Cả VN và Mỹ, về vấn đề biển Đông, chưa bao giờ tuyên bố “TQ là mối đe dọa chung” hoặc các tuyên bố ám chỉ tương tự. Thay vào đó, lập trường tự do, cởi mở và thượng tôn pháp luật được lặp lại nhiều lần.

Cả Mỹ và VN đều chia sẻ và ủng hộ phán quyết của Tòa trọng tài năm 2016 dựa trên UNCLOS, bác bỏ đường chín đoạn của TQ; lên án việc TQ cải tạo các thực thể thành đảo nhân tạo, quân sự hóa chúng thành các tiền đồn, đe dọa an ninh khu vực; ủng hộ một Bộ Quy tắc ứng xử ở biển Đông “thực chất và có hiệu quả” giữa ASEAN và TQ; ủng hộ sự tham gia của cộng đồng quốc tế trong giải quyết tranh chấp tại khu vực dựa trên nguyên tắc hòa bình.

Rõ ràng Valencia đã hiểu sai và truyền đi các thông điệp lệch lạc, méo mó, không chỉ về bản chất hành xử của các nước mà còn quan điểm của họ tại khu vực biển Đông.

Cách đối phó Trung Quốc đâm tàu cá ở biển Đông

(PL)- Hành xử bất hợp pháp của Trung Quốc khi để tàu hải cảnh đâm tàu cá Việt Nam gặp phải sự phản đối không chỉ từ Việt Nam mà còn từ các quốc gia khác.

ĐỖ THIỆN