Trên báo Pháp Luật TP.HCM số ra ngày 9-12 có bài “Vợ nguyên bí thư xã sẽ thoát án tử nhờ luật mới”. Bài báo dẫn lời ông Nguyễn Văn Hiến, Chánh án TAND tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu, cho hay bị án Lê Thị Hường (39 tuổi, vợ nguyên bí thư xã giết người, đốt xác) có thể sẽ được giảm án từ tử hình xuống còn 20 năm tù theo BLHS 2015.
Trước đây, bà Hường bị hai cấp tòa sơ, phúc thẩm phạt tử hình về tội giết người (phạm tội chưa đạt) và tội xâm phạm thi thể, mồ mả (đốt xác nguyên thủ quỹ xã Kim Long). Theo ông Hiến, qua công tác kiểm tra, rà soát, đối chiếu các quy định giữa BLHS hiện hành với BLHS 2015, TAND tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu nhận thấy theo quy định tại khoản 3 Điều 52 BLHS hiện hành thì hình phạt tử hình có thể được áp dụng đối với trường hợp phạm tội chưa đạt trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng. Tuy nhiên, khoản 3 Điều 57 BLHS 2015 lại quy định: “Đối với trường hợp phạm tội chưa đạt, nếu điều luật được áp dụng có quy định hình phạt cao nhất là tù chung thân hoặc tử hình thì áp dụng hình phạt tù không quá 20 năm…”.
Bà Lê Thị Hường sau phiên xử sơ thẩm hồi tháng 3-2014 của TAND tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu. Ảnh: H.PHONG
Đồng thời, tại điểm a khoản 4 Điều 1 Nghị quyết số 144/2016 của Quốc hội (về việc lùi hiệu lực thi hành của BLHS 2015) quy định thực hiện các quy định có lợi cho người phạm tội trong BLHS 2015. Từ đó, TAND tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu báo cáo để Chủ tịch nước, chánh án TAND Tối cao, viện trưởng VKSND Tối cao xem xét, quyết định về trường hợp của bị án Hường.
Ông Hiến cũng băn khoăn là trong trường hợp người bị kết án tử hình được Chủ tịch nước ân giảm thì theo quy định, hình phạt tử hình sẽ chuyển thành tù chung thân. Trong khi đó, quy định của BLHS 2015 với trường hợp của bị án Hường lại chỉ áp dụng hình phạt tù không quá 20 năm. “Hiện nay tòa vẫn đang chờ văn bản trả lời của các cơ quan cấp trên về trường hợp này” - ông Hiến nói.
Trước hết có thể thấy rằng so với khoản 3 Điều 52 BLHS năm 1999 (có thể áp dụng hình phạt tử hình đối với hành vi phạm tội chưa đạt trong trường hợp đặc biệt nghiêm trọng) thì khoản 3 Điều 57 BLHS năm 2015 được xem là điều luật quy định về một hình phạt nhẹ hơn (hình phạt tù không quá 20 năm).
Điểm b khoản 1 Điều 1 Nghị quyết số 109/2015/QH13 về việc thi hành BLHS 2015 quy định: Các điều khoản của BLHS năm 2015 xóa bỏ một tội phạm, xóa bỏ một hình phạt, một tình tiết tăng nặng, quy định hình phạt nhẹ hơn… thì được áp dụng đối với cả những hành vi phạm tội xảy ra trước 0 giờ 00 ngày 1-7-2016 mà sau thời điểm đó mới bị phát hiện, đang bị điều tra, truy tố, xét xử hoặc đối với người đang được xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt, xóa án tích…
Trong trường hợp này, bản án xét xử đối với bị án Hường đã có hiệu lực pháp luật và hiện nay bà Hường chỉ có đơn gửi đến Chủ tịch nước để xin ân giảm (ân xá khỏi tội chết) chứ không thuộc trường hợp “đang được xét giảm thời hạn chấp hành hình phạt” theo quy định nêu trên. Vì vậy, không thể áp dụng điểm b khoản 1 Điều 1 Nghị quyết số 109/2015/QH13 về việc thi hành BLHS 2015 để chuyển hình phạt tử hình đối với bị án Hường sang hình phạt tù không quá 20 năm theo quy định tại khoản 3 Điều 57 BLHS năm 2015.
Tuy nhiên, theo tinh thần quy định tại khoản 2 Điều 1 Nghị quyết số 109/2015/QH13 về việc thi hành BLHS 2015 thì: Kể từ ngày BLHS năm 2015 được công bố: a) Không áp dụng hình phạt tử hình khi xét xử người phạm tội mà BLHS năm 2015 đã bỏ hình phạt tử hình, đối với người đủ 75 tuổi trở lên khi phạm tội hoặc khi xét xử;
b) Hình phạt tử hình đã tuyên đối với người được nêu tại điểm a khoản này nhưng chưa thi hành án, thì không thi hành và chánh án TAND Tối cao chuyển hình phạt tử hình thành hình phạt tù chung thân.
Như vậy, do khoản 3 Điều 57 BLHS năm 2015 đã bỏ hình phạt tử hình nên đối với trường hợp của bị án Hường, nếu luật mới được áp dụng thì chánh án TAND Tối cao chỉ có thể căn cứ các điểm a, b khoản 2 Điều 1 Nghị quyết số 109/2015/QH13 để chuyển hình phạt từ tử hình thành chung thân chứ không thể áp dụng điểm b khoản 1 Điều 1 nghị quyết này để chuyển thành hình phạt 20 năm tù.
Luật sư HỒ NGỌC DIỆP, Đoàn Luật sư TP.HCM
