Giáo sư là một trong những chuyên gia đầu ngành của ngành ngôn ngữ học VN. Ông đã có công lớn trong việc xây dựng chuyên ngành ngôn ngữ học tại Trường đại học Tổng hợp Hà Nội, nay là khoa ngôn ngữ học của Trường đại học Khoa học xã hội và nhân văn, thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội.
Giáo sư Nguyễn Tài Cẩn sinh ngày 2-5-1926, tại làng Thượng Thọ (nay thuộc xã Thanh Văn), huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An, trong một gia đình Nho học. Thời nhỏ ông theo học các trường Quốc học Vinh và Quốc học Huế. Sau Cách mạng Tháng Tám, ông tham gia công tác kháng chiến tại Nghệ An, là đảng viên Đảng Cộng sản VN (năm 1949).
Ông bắt đầu dạy học từ những năm 1950 ở Liên khu IV. Trong những năm 1955-1960, ông được Bộ Giáo dục VN cử làm chuyên gia Việt ngữ học đầu tiên của VN tại Liên Xô (làm việc tại Đại học Tổng hợp Leningrad).
Năm 1960 ông bảo vệ thành công luận án phó tiến sĩ ngữ văn đầu tiên của VN tại Liên Xô về ngành ngôn ngữ học với đề tài “Từ loại danh từ tiếng Việt”.
Từ năm 1961-1971 ông làm chủ nhiệm bộ môn ngôn ngữ học Trường đại học Tổng hợp Hà Nội.
Năm 1980 ông được phong hàm giáo sư.
Giáo sư được mời giảng tại Đại học Paris 7 vào các năm 1982, 1988-1990 và tại Đại học Cornell (Hoa Kỳ) năm 1991.
Năm 2000 giáo sư Nguyễn Tài Cẩn được Nhà nước VN tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về cụm ba công trình ngữ pháp và lịch sử tiếng Việt: Ngữ pháp tiếng Việt - từ ghép, đoản ngữ; Giáo trình lịch sử ngữ âm tiếng Việt; Nguồn gốc và quá trình hình thành cách đọc Hán - Việt.
Năm 2008 giáo sư được phong tặng danh hiệu nhà giáo nhân dân.
Trong những năm gần đây, giáo sư đã sang Nga sinh sống với người bạn đời của mình, vốn có một thời gian rất dài làm dâu VN trước đó.
Theo P.X.N (Tuổi Trẻ)
