Báo Pháp Luật TP.HCM vừa liên tiếp đăng tải ý kiến pháp lý của các chuyên gia xung quanh sự kiện tráo cây xanh công cộng của Công ty Thuận Thảo. Nhiều người cho rằng chỉ phạt hành chính những người vi phạm như đề nghị của Công an TP Tuy Hòa là chưa thỏa đáng nhưng xử lý hình sự về tội gì thì vẫn còn gây tranh cãi.
Trộm cắp, công nhiên: Khiên cưỡng!
Trong vụ này, có bốn tội được các chuyên gia đặt ra là công nhiên chiếm đoạt tài sản (Điều 137 BLHS), trộm cắp tài sản (Điều 138 BLHS), cố ý làm trái các quy định của nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 165 BLHS), lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ (Điều 281 BLHS).
Theo khoa học pháp lý hình sự, công nhiên chiếm đoạt tài sản hay trộm cắp tài sản đều là những tội danh xâm phạm sở hữu. Trong tội trộm cắp, hành vi chiếm đoạt tài sản có tính lén lút hoặc có thể công khai với mọi người nhưng lén lút với chủ sở hữu hay người quản lý tài sản. Còn trong tội công nhiên, hành vi chiếm đoạt có tính công khai, xảy ra trong hoàn cảnh chủ sở hữu, người quản lý tài sản không có điều kiện ngăn cản.
Có người cho rằng hành vi tráo cây xanh của Thuận Thảo là trộm cắp vì công khai với người dân xung quanh nhưng lại lén lút đối với UBND TP Tuy Hòa - đại diện nhà nước. Người khác lại nói bàng biển là của nhân dân, UBND TP Tuy Hòa chỉ là một cấp quản lý nên hành vi đó là công nhiên chiếm đoạt tài sản.
Theo chúng tôi, Thuận Thảo không tự ý tráo cây mà đã được giám đốc Công ty Đô thị cho phép, thậm chí còn cử người xuống tận nơi giúp. Trong khi đó, Công ty Đô thị chính là đơn vị trực tiếp quản lý những cây bàng biển, có toàn quyền trồng mới, chăm sóc, cắt tỉa, thậm chí đào bứng bất kỳ cây nào nếu có lý do chính đáng (chẳng hạn cây bị mục rỗng, có thể đổ gây nguy hiểm). Vì vậy, một khi Thuận Thảo đã có sự cho phép (dù sai trái) của người trực tiếp quản lý tài sản thì áp tội trộm cắp hay công nhiên chiếm đoạt tài sản đều khiên cưỡng.
Cố ý làm trái: Không rõ!
Bên cạnh đó, một số ý kiến cho rằng hành vi tráo cây xanh có dấu hiệu cố ý làm trái các quy định của nhà nước về quản lý kinh tế gây hậu quả nghiêm trọng, theo chúng tôi cũng chưa thỏa đáng.
Theo khoa học pháp lý hình sự, khách thể và đối tượng tác động của tội phạm này chính là trật tự quản lý kinh tế, cụ thể là các quy định của nhà nước về quản lý kinh tế. Ở đây, Công ty Đô thị được giao quản lý cây xanh là quản lý về mặt hành chính chứ không phải kinh tế. Nếu lợi dụng chức vụ, quyền hạn nhưng không làm trái các quy định của nhà nước về quản lý kinh tế mà làm trái cái, quy định khác về quản lý hành chính, quản lý xã hội... thì không thuộc trường hợp phạm tội này.
Lợi dụng chức vụ... là hợp lý
Như vậy, chỉ còn một tội gần nhất với hành vi tráo cây xanh của những người liên quan là lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ.
Theo quy định, tội này thể hiện bằng hành vi lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ gây thiệt hại cho lợi ích của nhà nước, của xã hội, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân. Việc giám đốc Công ty Đô thị - người đứng đầu đơn vị trực tiếp quản lý cây xanh cho phép Thuận Thảo tráo những cây bàng biển và cử nhân viên tới giúp là đã thỏa mãn dấu hiệu lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ. Mặt khác, hành vi này rõ ràng đã gây thiệt hại cho lợi ích chung.
Một yếu tố nữa là người phạm tội lợi dụng chức vụ... phải “vì vụ lợi hoặc động cơ cá nhân khác”. Vụ lợi được hiểu là hành động vì lợi ích vật chất, để có tiền, tài sản..., còn động cơ cá nhân khác là hành động vì lợi ích phi vật chất để thị uy, lấy oai, trả thù, trả ơn, để có danh tiếng, danh vọng hay vì sự nể nang... Dấu hiệu này rất rõ bởi nếu không “thân tình” thì làm sao giám đốc Công ty Đô thị có thể “khơi khơi” gật đầu cái rụp khi Thuận Thảo xin tráo cây, thậm chí còn tận tình cử người xuống giúp.
Vì thế, theo chúng tôi, cơ quan điều tra hoàn toàn có thể khởi tố giám đốc Công ty Đô thị về tội lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ. Song song đó, những người liên quan như giám đốc Thuận Thảo cùng một số nhân viên Công ty Đô thị, Thuận Thảo tham gia tráo cây là đồng phạm.
Luật gia SONG THANH
